«Από γενιά σε γενιά»: Ένα πρόγραμμα που φέρνει κοντά παιδιά και ηλικιωμένους

Το «Από γενιά σε γενιά» είναι ένα διαγενεακό πρόγραμμα προφορικής ιστορίας, που διοργανώνεται από την Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «Πλέγμα». Παιδιά από 5 έως 7 ετών μαθαίνουν την μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας με την βοήθεια ιστορικού και των εκπαιδευτικών και επισκέπτονται άτομα 3^ης ηλικίας όπου τους κάνουν ερωτήσεις.  Οι παππούδες και οι γιαγιάδες αφηγούνται τα παραμύθια όπως τα άκουγαν από τους δικούς τους παππούδες,  αφηγούνται τα ήθη και τα έθιμα όπως τα έζησαν αυτοί (πχ γάμος, βάπτιση, αποκριές κλπ) αλλά και τους δείχνουν τα παιχνίδια που έπαιζαν όταν ήταν παιδιά.  Τα παιδιά επιστρέφουν στο σχολείο τους και ζωγραφίζουν ότι τους έκαναν περισσότερο εντύπωση. Η Ιδρύτρια του Πλέγματος, Κωνσταντίνα Αγγελέτου, εξηγεί, παρακάτω, τι ακριβώς είναι αυτή η δράση, για ποιον σκοπό γίνεται, ποιους ωφελεί και με ποιον τρόπο γίνεται.

Φέτος το πρόγραμμα υλοποιείται στην Άνδρο, την Σύρο, την Σκιάθο και την Σκόπελο και θα έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς η λαϊκή παράδοση ταξίδευε στα διάφορα νησιά του Αιγαίου.

 

Συνέντευξη με την Ιδρύτρια του Πλέγματος, Κωνσταντίνα Αγγελέτου:

 

-Πώς σας ήρθε η ιδέα για αυτή την δράση;

Η δράση ξεκίνησε το 2017 στη Σκόπελο, στο πλαίσιο του προγράμματος Σημεία Στήριξης, , που συγχρηματοδοτείται από το ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα, το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, τη Φιλανθρωπική Οργάνωση Hellenic Hope και το Ίδρυμα Μποδοσάκη.

Σε συζήτηση με τους εκπαιδευτικούς του 2^ου Νηπιαγωγείου στη Σκόπελο μου τόνισαν την σημασία που δίνει η εκπαιδευτική διαδικασία στην επαφή με την 3^ηηλικία.  Μου μίλησαν για παρόμοια προγράμματα στο εξωτερικό και μου είπαν ότι τα παιδιά σήμερα βλέπουν τα παραμύθια στο Tablet και ακόμα και αν ζούνε με την γιαγιά τις περισσότερες φορές δεν γνωρίζουν τον θησαυρό γνώσεων και ιστοριών που έχουν μέσα στο σπίτι του.

Ταυτόχρονα, είναι ενημερωθεί για την προφορική ιστορία και θεωρήσαμε ότι είναι πρώτης τάξεως ευκαιρία να συνδυάσουμε την προφορική ιστορία με ένα διαγενεακό πρόγραμμα.

 

-Είχατε την υποστήριξη που θα θέλατε από την αρχή;

Ναι γιατί το πρόγραμμα ξεκίνησε στα πλαίσια των Σημείων Στήριξης όπως σας είπα αλλά φέτος συνεχίζεται με την υποστήριξη του ΤΙΜΑ Κοινωφελούς Ιδρύματος. Τόσο οι τοπικοί φορείς όσο και τα σχολεία το αγκαλιάζουν από την πρώτη στιγμή.

 

-Πότε το σκεφτήκατε και πόσο καιρό σας πήρε να το υλοποιήσετε;

Το πρόγραμμα στην δεύτερη φάση έχουμε αρχίσει να το σχεδιάζουμε εδώ και επτά μήνες. Ευτυχώς η ανταπόκριση του ΤΙΜΑ Κοινωφελούς Ιδρύματος υπήρξε θετική και ξεκίνησε η υλοποίηση του από τα νησιά των Κυκλάδων.  Τον Φεβρουάριο θα ολοκληρωθεί και στα νησιά των Σποράδων.

 

 

-Ποια ήταν τα αποτελέσματα του συγκεκριμένου προγράμματος (ανάμεσα σε μαθητές και ηλικιωμένους), που πραγματοποιήθηκε το 2017 στη Σκόπελο και στην Α’ φάση του προγράμματος (Νοέμβριος – Δεκέμβριος : Σύρος, Άνδρος);

Δυστυχώς, βρισκόμαστε στην φάση της απομαγνητοφώνησης και ακόμα δεν έχουμε εξαγάγει τα συμπεράσματα μας.

 

-Υπήρχαν διαφορές στο πρόγραμμα του 2017 στην Σκόπελο με αυτό της Α’ φάσης; Αν ναι, ποιες;

Στο πρόγραμμα της Σκοπέλου υλοποιήθηκε με ένα Νηπιαγωγείου και αν και πήγε πολύ καλά θεωρήσαμε φρόνιμο να προσθέσουμε και τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού.

 

-Πώς ήταν πριν το πρόγραμμα (στις ζωές τους) οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά, και ποιες οι διαφορές μετά την υλοποίηση του προγράμματος;

Αυτό δεν μπορώ να σας το απαντήσω με βεβαιότητα.  Μπορώ να σας μεταφέρω αυτά που μας λένε οι ηλικιωμένοι .  Μας έχουν πεί λοιπόν, ότι βρήκαν την ευκαιρία να βγούν από το σπίτι, ότι κάποιοι που ζούν μακριά από τα εγγόνια τους συγκινήθηκαν με αυτή την επαφή, ότι άρχισαν να σκαλίζουν τα μπαούλα τους και ξύπνησαν αναμνήσεις ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις ατόμων 3^ης ηλικίας που δεν κοινωνικοποιούνται στις κοινωνικές δομές πχ ΚΑΠΗ που ήρθαν στα ΚΑΠΗ μόνο για αυτή τη συμμετοχή και την δυνατότητα να αφηγηθούν τις ιστορίες τους.  Ταυτόχρονα η επαφή αυτή με τα παιδιά τους διασκεδάζει και κυρίως η δραστηριότητα των παιχνιδιών τους κάνει και πάλι παιδιά.

Τα παιδιά από την άλλη, μαθαίνουν να κάνουν ερωτήσεις, μαθαίνουν ότι τα άτομα 3^ης ηλικίας έχουν πολλά να πουν και ενδιαφέροντα αρκεί να τους ρωτήσεις.  Μαθαίνουν ότι τις διαφορές μεταξύ του τότε και του τώρα ενώ η φαντασία τους αναπτύσσεται με τα παραμύθια και τις αφηγήσεις των μεγαλύτερων.  Πολλές φορές στο τέλος του προγράμματος τα παιδιά ρωτάνε τον δάσκαλο τους «Πότε θα ξαναέρθουμε;»

 

-Η υγεία των ηλικιωμένων έχει βελτιωθεί;

Δεν έχουμε μετρήσιμα αποτελέσματα για να σας απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση, αλλά η επαφή τους με τα παιδιά σίγουρα από έρευνες ότι τέτοιες δράσεις συμβάλουν στην  πρόληψη βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων των ηλικιωμένων ώστε να παραμείνουν αυτόνομα, ισότιμα και ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου.

 

-Έχετε δηλώσει πως παρόμοιο πρόγραμμα μεταξύ αυτών των ηλικιών δεν έχει ξαναγίνει. Δεν έχει ξαναγίνει γενικά ή μόνο στην Ελλάδα;

 Εμείς δεν έχουμε καταφέρει να βρούμε στην διεθνή βιβλιογραφία διαγενεακό πρόγραμμα προφορικής ιστορίας που να συνδέει τόσο μικρά παιδιά με άτομα 3^ης ηλικίας.

 

-Το κοινό και οι ειδικοί φορείς ενδιαφέρθηκαν πραγματικά;

Ναι η ανταπόκριση από τους κατά τόπους φορείς ήταν πολύ μεγάλη και ουσιαστική.

 

-Το μοτίβο που θα ακολουθήσετε στις επόμενες δράσεις σας είναι ακριβώς το ίδιο με αυτό που ακολουθήσατε το 2017 στη Σκόπελο; Θα αλλάξετε κάτι; Αν ναι, τι;

Δεν θα γίνει μια έκδοση όπως συνέβη στη Σκόπελο αλλά θα γίνει ένα websiteπου θα συγκεντρώνει όλες τις ιστορίες και τις ζωγραφιές των παιδιών ανά περιοχή και θα συνδέονται μεταξύ τους με λέξης κλειδιά. Επίσης, διευρύναμε τις ηλικίες των παιδιών που συμμετέχουν.

 

-Τι παιχνίδια παίζουν μεταξύ τους ηλικιωμένοι και παιδιά; Περιγράψτε μας κάποια από αυτά.

 Έχουν παίξει πάρα πολλά, αυτή είναι αναμφίβολα και η αγαπημένη θεματική ενότητα των ατόμων 3^ης ηλικίας γιατί ξαναγίνονται παιδιά.  Παίζουν βόλους ή σβούρα, παίζουν τόπι αφού πρώτα το φτιάξουν με κουρέλια,, κάποιες γιαγιάδες έφεραν τις παιδικές τους κούκλες, ενώ ένας παππούς έφερε και το πατίνι που είχε ! Έψαξε τα πατάρια για να το ανακαλύψει και ήταν πραγματικά απολαυστικό.

 

 

-Τι είναι στην πράξη η προφορική ιστορία; Πείτε μας και κάποιες ερωτήσεις που γίνονται μέσω της προφορικής ιστορίας.

 Στην πράξη η προφορική ιστορία καταγράφει τις αναμνήσεις των ανθρώπων, είναι ένα εργαλείο που μας επιτρέπει να γνωρίσουμε και να μάθουμε για τους ανθρώπους, τους τόπους και τα γεγονότα του παρελθόντος από τους ίδιους τους ανθρώπους που τα έζησαν και που τα θυμούνται. Μας ενδιαφέρει όχι μόνο το τι έζησαν αλλά και πώς το έζησαν. Στις συναντήσεις των δύο γενιών, στόχος δεν είναι να δείξουμε μόνο τα παιχνίδια που έπαιζαν παλιότερα ή να πούνε οι μεγαλύτεροι τα παραμύθια που τους έλεγαν όταν ήταν μικροί, αλλά στην ουσία να έχουμε μία ολοκληρωμένη αφήγηση και προσωπικές αναμνήσεις. Γι’ αυτό το λόγο και υπάρχουν ερωτήσεις όπως “Ποιος σου έλεγε ιστορίες; Που ήσασταν όταν σου έλεγε τα παραμύθια; Που έπαιζες; Παίζατε αγόρια και κορίτσια μαζί;”. Προσπαθούμε να υπάρχει ένα πλαίσιο στο χώρο και στο χρόνο, ώστε τα παιδιά έστω και σε αυτή τη σχετικά μικρή ηλικία να μπορέσουν να αντιληφθούν τη διάσταση παρελθόντος-παρόντος και να μπορούν να μπουν σε ένα βαθμό σύγκρισης, να εντοπίσουν διαφορές και ομοιότητες.

 

-Γιατί είναι χρήσιμο το ‘Από γενιά σε γενιά’;

Στις μέρες μας παρατηρείται χάσμα μεταξύ γενεών και περιορισμένη μετάδοσης της λαϊκής σοφίας και κουλτούρας από γενιά σε γενιά. Επιπρόσθετα, η καταγραφή της προφορικής ιστορίας θεωρείται πλέον ως έγκυρη μέθοδος καταγραφής και ερμηνείας της πρόσφατης ιστορίας και της σύγχρονης ιστορικής πραγματικότητας. Οι αφηγήσεις αυτές που θα λειτουργήσουν ως έναυσμα για την ανάπτυξη εικαστικών έργων από τα παιδιά που θα συμμετάσχουν.

Η μορφή της οικογένειας τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα άλλαξε σημαντικά. Η αστικοποίηση, οι σύγχρονοι ρυθμοί της ζωής αλλά και η οικονομική κρίση συνέβαλαν σημαντικά στην αποδόμηση της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας (τρεις γενιές που ζουν στο ίδιο σπίτι: παππούδες – παιδιά – εγγόνια), με αποτέλεσμα τον κοινωνικό αποκλεισμό για τους μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους.

Πλέον, έχει γίνει ευρέως αποδεκτή στην εκπαιδευτική κοινότητα η ανάγκη επικοινωνίας μεταξύ των νηπίων και της τρίτης ηλικίας, ενώ έχουν θεσμοθετηθεί και δράσεις (π.χ. δραστηριότητες για την ημέρα τρίτης ηλικίας) που στόχο έχουν να αντιληφθούν τα παιδιά από μικρά τη σπουδαιότητα των ατόμων της τρίτης ηλικίας, να μάθουν να τα αγαπούν και να τα σέβονται, αλλά και να διδαχθούν από τον τρόπο ζωής των παππούδων, δίνοντάς τους την ευκαιρία να νιώσουν ξανά δημιουργικοί.

 

-Γιατί συμμετέχουν παιδιά ηλικίας 5-10 ετών και όχι μικρότερες ή και μεγαλύτερες ηλικίες;

Τα παιδιά αυτών των ηλικιών έχουν ένα αυθορμητισμό που πολλές φορές είναι αποστομωτικός.  Επίσης δυσκολεύονται πολύ να αντιληφθούν την διαφορά του παρελθόντος με το παρόν και οι ερωτήσεις που κάνουν στους παππούδες και τις γιαγιάδες έχουν πολλές φορές να κάνουν με την δικιά τους καθημερινότητα. Πώς σας ξυπνούσαν να πάτε σχολείο; Τι τρώγατε; Σας μάλωνε η δασκάλα; Μαλώνατε με τους φίλους σας ; Κάνατε ζαβολιές και άλλες εξαιρετικά ενδιαφέροντες.

 

-Ποιοι θα επωφεληθούν από αυτό το πρόγραμμα-δράση; (Εκτός από παιδιά και ηλικιωμένους. Π.χ. τοπικοί φορείς, εκπαιδευτικοί κλπ.)

 Από την δράση θα ωφεληθούν οι τοπικοί πολιτιστικοί φορείς που θα εμπλουτίσουν το αρχείο τους με το πρωτογενές υλικό των αφηγήσεων ενώ θα έχουν την δυνατότητα να διαφυλάξουν τα ευρήματα που θα προκύψουν από την δράση.  Παλιά παιχνίδια, παραμύθια και ιστορίες που ενδεχομένως να μην υπάρχουν καταγεγραμμένα.

Θα ωφεληθούν, επίσης, οι εκπαιδευτικοί που θα συμμετάσχουν καθώς θα έχουν την ευκαιρία να διδαχτούν την μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας και να μπορούν να την χρησιμοποιούν στο μέλλον.

Θα ωφεληθεί συνολικά ο κλάδος της προφορικής ιστορίας στη χώρα μας, αφού τα ευρήματα θα γίνουν γνωστά στις ομάδες προφορικής ιστορίας.  Καθώς είναι ένα κλάδος αρκετά καινούριος,  κάθε εγχείρημα και μάλιστα διαγενεακό, προσθέτει ένα σημαντικό λιθαράκι στην τεχνογνωσία.

 

-Γιατί η δράση γίνεται μόνο σε νησιά;

 Τα νησιά λόγω της γεωγραφικής τους θέσης είναι αποκομμένα από τον ηπειρωτικό χώρο στον οποίο ανήκουν και στερούνται των πλεονεκτημάτων που η σύνδεση με αυτόν και με την ενιαία εσωτερική αγορά συνεπάγεται. Η γεωγραφική τους απομόνωση επιβαρύνει τους μόνιμους κατοίκους των νησιών εκεί, στερώντας τους ισότητα με τους κατοίκους της Στερεάς Ελλάδας.

Τα νησιωτικά συμπλέγματα και ιδίως τα μικρά νησιά που τα απαρτίζουν παρουσιάζουν ιδιόμορφα πολιτισμικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, τρόπους ζωής, ιδιαίτερη βιωματική ταυτότητα και κοινωνικές και οικονομικές. Όλα αυτά είναι στοιχεία που καθορίζουν την ιδιαίτερη ταυτότητα των νησιών.

Το ότι η δράση θα διεξαχθεί σε τέσσερα ελληνικά νησιά  κατά τη διάρκεια του χειμώνα, θα συμβάλει στην εξάλειψη του αισθήματος απομόνωσης, ενώ θα ενισχύσει το στοιχείο της θάλασσας που κάνει τους κατοίκους των νησιών ξεχωριστούς.

 

-Γιατί η δράση θα υλοποιηθεί και στον Λίβανο; 

Το πρόγραμμα θα πραγματοποιηθεί στο Λίβανο από τον οργανισμό MuseoLab’ σε συνεργασία με το Πλέγμα / Plegma με την ονομασία “Spinning Tales Across the Great Blue”. Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί στα πλαίσια του Tandem Shaml.

Το Tandem Shaml – Cultural Managers Exchange Europe – Arab Region είναι μια πρωτοβουλία του : European Cultural Foundation και της MitOst e.V. σε συνεργασία με Culture Resource. Το πρόγραμμα υποστηρίζεται από το Robert Bosch Stiftung, Abu Dhabi Music & Arts Foundation Stichting DOEN and Mimeta.

Το Πλέγμα ουσιαστικά θα μεταφέρει την τεχνογνωσία του στον Λιβανέζικο οργανισμό Museo Lab και οι ιστορίες από την άλλη πλευρά της Μεσογείου θα συνδέονται με τις ιστορίες του Αιγαίου.  Έτσι θα έχει ενδιαφέρον να δούμε σε μια ευρύτερη κλίμακα πώς η λαϊκή παράδοση και η προφορική ιστορία ταξίδεψε όχι μόνο από Γενιά σε Γενιά αλλά και από χώρα σε χώρα.

 

-Τι περιμένετε από την ΕΡΤ ως χορηγό επικοινωνίας;

Η Ερτ υποστηρίζει την δράση ως χορηγός επικοινωνίας.  Συμβάλει στο κάλεσμα των ατόμων 3^ης ηλικίας για να συμμετέχουν ενώ ευελπιστούμε και στην προβολή της ιδιαίτερης αυτής δράσης και σε εκπομπές προκειμένου στο μέλλον να γίνει σε όλα τα νησιά της χώρας μας.

 

Μοιράσου το άρθρο!