Ακούγοντας μία ραδιοφωνική εκπομπή για τα δικαιώματα των ζώων

Την Κυριακή 5 Ιουνίου 2022, που ήταν και η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, στην εκπομπή «Athens Calling» του Πρώτου Προγράμματος συζητήθηκε η ανάγκη κανόνων συμβίωσης με τα ζώα (κατοικίδια, παραγωγικά, άγρια), της κατοχύρωσης των Δικαιωμάτων τους και της αποφυγής της κακοποίησής τους, ως κρίσιμοι παράγοντες προστασίας της Βιοποικιλότητας και του Περιβάλλοντος.

Καλεσμένοι της εκπομπής ήταν ο Βαγγέλης Δρίβας, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής, ο οποίος εργάζεται στην Ελληνική Αστυνομία, ο Ιωσήφ Μποτετζάγιας, Καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Πρόεδρος του Φιλοζωικού Σωματείου Κιβωτός Μυτιλήνης, και συγγραφέας του βιβλίου «Η Ανθρώπινη ιστορία των σκύλων», η Σεραφίνα Αβραμίδου, εντεταλμένη Δημοτική Σύμβουλος για τα Ζώα στο Δήμο Αθηναίων και υπεύθυνη της Αστικής Πανίδας του Δήμου, και η Μάρσα Δημοπούλου, Δικηγόρος από τη Λάρισα, ειδικευμένη στα Δικαιώματα των Ζώων, η οποία λίγες μέρες μετά την παρουσία της στην εκπομπή διορίστηκε επικεφαλής της νεοϊδρυθείσας Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς που υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών. .

Στο πρώτο μέρος της εκπομπής ο κ. Βαγγέλης Δρίβας μίλησε για την κακοποίηση των ζώων και την συσχέτισή της με την διαπροσωπική Βία – ενδοοικογενειακή Βία, μιας και τα δύο είναι αλληλένδετα, χωρίς απαραίτητα να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ακολουθία των δύο αυτών μορφών βίας. Ο κ. Ιωσήφ Μποτετζάγιας ύστερα μίλησε για τις σχέσεις σκύλου – ανθρώπου, Ζώου – Ανθρώπου, καθώς και τη σχέση Φυσικού Περιβάλλοντος – Ανθρώπου, ενώ έγινε και μία σύντομη αναφορά στη νομοθεσία που αφορά τα ζώα και τη προστασία τους.

Στο δεύτερο μέρος της εκπομπής μίλησε αρχικά η κ. Σεραφίνα Αβραμίδου, η οποία επικεντρώθηκε στο ρόλο των δήμων σε ό, τι αφορά τα ζώα και στη συνέχεια μέρος στη συζήτηση πήρε και η κ. Μάρσα Δημοπούλου.

Δικαιώματα και Σεβασμός στα Ζώα κάθε μορφής

Ως ανάγκη για τη προστασία του Περιβάλλοντος και της Βιοποικιλότητας, που αποτελεί κομμάτι του πρώτου, παρουσιάζεται η συμβίωση με τα ζώα, μια συμβίωση που χαρακτηρίζεται από σεβασμό σε κάθε μορφής ζώου, είτε πρόκειται για παραγωγικά ζώα είτε για ιπποειδή είτε για άγρια – ημιάγρια. Ο σεβασμός, άλλωστε, δεν αφορά μόνο τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά οφείλει να επεκτείνεται και στον περιβάλλοντα κόσμο του, μέρος του οποίου είναι και τα έμβια όντα (ζώα).

«Θα πρέπει να βγάλουμε από το νου μας αυτή τη χρονική σύνδεση ότι πρώτα κάποιος θα κακοποιήσει ένα ζώο και μετά έναν άνθρωπο. Επίσης, καλό θα είναι να καταλάβουμε ότι αυτοί που κακοποιούν ζώα ή αυτοί που κακοποιούν ανθρώπους έχουν μια γενικά εγκληματική πορεία, η οποία δεν είναι απαραίτητα βίαιη. Με άλλα λόγια, η κακοποίηση ή η βιαιότητα είναι κομμάτι στη γενικότερη εγκληματική πορεία του ατόμου. Δεν υπάρχει απαραίτητα αυτή η χρονική σύνδεση. Υπάρχει, βέβαια, μια συσχέτιση.», δήλωσε ο ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής.

«Η νομοθεσία μας έχει γίνει πάρα πολύ αυστηρή για κάποια είδη ζώων. Εδώ να πω κάτι. Ότι ωραία είναι όλα στα χαρτιά, στη νομοθεσία, και στη θεωρία. Υπάρχουν, όμως, ακόμα αρκετά πρακτικά προβλήματα. Για παράδειγμα, μιας και μιλάμε για κακοποίηση ζώων και δικαιικό σύστημα. Πλέον η κακοποίηση ζώων είναι κακούργημα. Κάτι που πολύ απλά σημαίνει ότι μπαίνεις φυλακή. Υπάρχουν τεράστιες ποινές και τα λοιπά.», δήλωσε ο καθηγητής.

Διαλεκτική σχέση με Ζώα και Περιβάλλον

Ο άνθρωποι δεν ζούμε σε ένα βιολογικό κενό. Οι πράξεις μας προς το περιβάλλον και το περιβάλλον το ίδιο, με τη πανίδα, τη χλωρίδα, το κλίμα του, μας επηρεάζει βαθιά. Το περιβάλλον επηρεάζεται από εμάς και εμείς από αυτό. Η πανίδα επηρεάζεται από εμάς και εμείς από αυτήν, μέσα σε μία αλυσίδα δράσεων και αντιδράσεων πάνω στον πλανήτη.

«Δεν έχουμε απάντηση ιστορικά αν είναι οι σκύλοι που μας δίδαξαν στη σχέση μαζί τους, ή αν εμείς επιδιώξαμε αυτή τη σχέση… Όπως σε όλα στο Περιβάλλον υπάρχει μια διαλεκτική σχέση. Υπάρχει μια συμβιωτική σχέση. Αλλάζουμε εμείς τα σκυλιά και τα σκυλιά μας αλλάζουν. Αλλάζουμε εμείς το Φυσικό Περιβάλλον και το Φυσικό Περιβάλλον μας αλλάζει. Δείτε, για παράδειγμα, την κλιματική αλλαγή. Αλλάζουμε εμείς το Περιβάλλον, προκαλούμε την κλιματική αλλαγή, και η κλιματική αυτή αλλαγή φέρνει τα κουνούπια τίγρης, που μαθαίνω ότι εκεί στην Αθήνα έχετε πάρα πολλά, και αλλάζουμε και εμείς τα μέτρα προστασίας μας, αν θα βάλουμε σίτες στα παράθυρα, το τι θα πρέπει να κάνει το ελληνικό κράτος και τα νοσοκομεία για να προστατεύσουν τους ανθρώπους από τα νέα κουνούπια. Ότι κάνεις πάνω στο Φυσικό Περιβάλλον, είτε λέγεται ζώο είτε λέγεται οικοσυστήματα, είτε λέγεται ολόκληρη η βιόσφαιρα έχει συνέπειες και αλλάζει και τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες κοινωνίες.», ανέφερε ο καθηγητής.

Ιδιοκτήτης, Κηδεμόνας, Γονέας ή Σύντροφος (Φίλος) Ζώων;

Στην εκπομπή τέθηκε το εξής ερώτημα: Η συζήτηση για τα κατοικίδια ζώα με ποιους γλωσσικούς όρους γίνεται; Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται σε επίσημα κείμενα και στην καθομιλουμένη αποτελούν βασικό σημάδι του πως αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Στην Ελλάδα η νομική ορολογία για τα κατοικίδια παραμένει πίσω συγκριτικά με αρκετές άλλες χώρες. Τα ζώα είναι ένα “res”, ένα πράγμα, καθώς έχουν έναν «ιδιοκτήτη». Το νομικό μας σύστημα δηλαδή δεν αναγνωρίζει τα ζώα ως έμβια όντα, αλλά ως «αντικείμενα» που «ανήκουν» σε κάποιον.

«Για την ελληνική νομοθεσία τα κατοικίδια είναι πράγματα. Είσαι ιδιοκτήτης. Για τα φιλοζωικά σωματεία είσαι κηδεμόνας. Για τον καθένα που έχει ένα ζώο είσαι γονέας, είσαι σύντροφος, είσαι φίλος. Το ίδιο πράγμα ορίζεται διαφορετικά, ανάλογα με το ποιός το ορίζει.», δήλωσε ο κύριος Μποτετζάγιας.

«Το σύνταγμά μας, κατά πρώτον, και στη συνέχεια και το δικανικό μας σύστημα δεν αναγνωρίζουν, δυστυχώς, τα ζώα ως έμβια όντα, όπως σε άλλες χώρες της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου, αλλά αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα. Επομένως, σύμφωνα με το νόμο, τα ζώα έχουν ιδιοκτήτες. Τώρα το θέμα κηδεμόνες και γονείς είναι ένα θέμα που παραπέμπει περισσότερο στο πώς τα χαρακτηρίζουν οι εθελοντές ή στο πώς οι άνθρωποι, που έχουν ευαισθησία και αγαπούν τα ζώα.», συμπλήρωσε η δικηγόρος.

Ρόλος των Δήμων

Οι δήμοι είχαν βάσει την παλιά νομοθεσία έναν ιδιαίτερο ρόλο σε θέματα που αφορούν τα αδέσποτα, καθώς και την ευζωία των ζώων που ζουν μέσα στα χωρικά τους πλαίσια. Ο καινούργιος νόμος (Ν.4830/2021), που ουσιαστικά αντικατέστησε τον προηγούμενο, προσφέρει πολλά επιπλέον εργαλεία και οικονομικούς πόρους τους δήμους, τα οποία μπορούν να αξιοποιήσουν, υλοποιώντας αυτό για το οποίο είναι υπεύθυνοι, σύμφωνα με τη Σεραφίνα Αβραμίδου. Η Μάρσα Δημοπούλου πρόσθεσε ότι ο νέος νόμος, που είναι καθαρά τεχνοκρατικός, με τη σωστή του διαχείριση, δηλαδή, με τη πλήρη εφαρμογή του θα έχει ουσιαστικά αποτελέσματα όσον αφορά τη διαχείριση των αδέσποτων ζώων, το οποίο αποτελεί σημαντικό πρόβλημα στη χώρα μας. Μάλιστα, αναγνωρίζει ο νόμος αυτός στα φιλοζωικά σωματεία, αλλά και σε φυσικά πρόσωπα (μεμονωμένους εθελοντές) τη δυνατότητα να διαχειρίζονται τα ζώα χωρίς να χρειάζονται πλέον την έγκριση του εκάστοτε δήμου.

«Οι δήμοι αντιδρούν.», δήλωσε η δικηγόρος, ενώ συνέχισε λέγοντας «Δυστυχώς δεν έχουν όλοι οι δήμοι κάποιο σχέδιο για τα αδέσποτα, και όλοι οι δήμοι δεν θέλουν να ασχοληθούν με τα αδέσποτα.». Η διαχείριση των αδέσποτων ζώων υπογραμμίζεται ως ευθύνη των δήμων, την οποία πολλοί από αυτούς δεν την αναγνωρίζουν.

«Μέχρι τώρα οι δήμοι είχαν ένα πάτημα. Δεν έπαιρναν χρήματα συγκεκριμένα για τα ζώα. Μέχρι τώρα, από τον κρατικό προϋπολογισμός δίνονταν σε όλους τους δήμους 600.000 ευρώ τον χρόνο. Ποσό εξευτελιστικό. Έλεγαν, λοιπόν, «έχουμε πολύ πιο σημαντικά προβλήματα να αντιμετωπίσουμε, δεν έχουμε χρήματα, ό, τι χρήματα έχουμε θα τα δώσουμε για τους ανθρώπους. Τώρα, με τον καινούριο νόμο, που ξεκινά δίνοντας 40 εκατομμύρια για στειρώσεις, για καταφύγια, για οτιδήποτε έχει να κάνει με τα ζώα, δεν έχουν πλέον δικαιολογία.», πρόσθεσε η δημοτική σύμβουλος.

Στη συνέχεια, η δικηγόρος Μάρσα Δημοπούλου αναφέρθηκε στο πώς οι δήμοι θα μπορούσαν να εφαρμόσουν γρήγορα το νέο νόμο, που αφορά την ευζωία των ζώων και τη διαχείριση των αδέσποτων:

«Οι δήμοι θα πρέπει να διαθέτουν όλοι ένα ολοκληρωμένο επιχειρησιακό πρόγραμμα, το οποίο θα θέτει τα όρια και τους κανόνες στη βάση των οποίων θα διαχειριστούν τα αδέσποτα ζώα στην περιοχή τους. Αυτό το επιχειρησιακό πρόγραμμα, που υποχρεούται να έχει ο κάθε δήμος, και θα πρέπει να το έχει έτοιμο στο πρώτο τρίμηνο κάθε έτους περιλαμβάνει τη περισυλλογή των αδέσποτων ζώων, τη μεταφορά τους είτε σε δημοτικά καταφύγια, εφόσον υπάρχουν, είτε σε καταφύγια συνεργαζόμενων εθελοντών, δηλαδή, φυσικά πρόσωπα που μπορεί να έχουν κάποια καταφύγια, είτε σε φιλοζωικά σωματεία ως αναδόχους ή αναδόχους γενικά, ή, ακόμα, και σε ιδιωτικά ενδιαιτήματα, τα ξενοδοχεία σκύλων που λέμε, με τα οποία μπορεί να συνεργάζεται ένας δήμος επειδή δεν διαθέτει κάποιο καταφύγιο. Μετά τη μεταφορά τα ζώα θα πρέπει να στειρωθούν, να εμβολιαστούν. Θα πρέπει να γίνει εξέταση αίματος για την ασθένεια της λεϊσμανίασης, ό, τι είναι ζωονόσος. Θα πρέπει να παρέχουν στο ζώο κάθε δυνατή θεραπεία, όταν ασθενεί από κάτι. Θα πρέπει να τοποθετηθεί ηλεκτρική σήμανση στο ζώο και να καταγραφεί.»

Έπειτα τόνισε ότι: «Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι δήμοι, όσον αφορά τα αδέσποτα ζώα, θεωρώ ότι ξεκινά από τα ζώα τα οποία έχουν οι ποιμένες, από τσομπανόσκυλα και από τους κυνηγητικούς σκύλους. Δηλαδή, θεωρώ ότι θα έπρεπε οι δήμοι να προχωρήσουν άμεσα στη στείρωση όλων των ποιμενικών σκύλων. Συγκεκριμένα, να γίνει καταγραφή των ποιμένων και των ζώων τους, και ο νόμος επιτρέπει στο δήμο να παρέχει δωρεάν στείρωση του τσοπανόσκυλου που ανήκει σε κάποιον ποιμένα, καθώς και τοποθετηθεί σε αυτό σήμανση, να εμβολιαστεί.»

Η δημοτική σύμβουλος Σεραφίνα Αβραμίδου μίλησε για τη δράση του δήμου Αθηναίων, σχετικά με τα αδέσποτα:

«Το ένα μεγάλο κομμάτι είναι το καταφύγιο του δήμου Αθηναίων, όπου φιλοξενούνται αδέσποτα και που μπορεί κανείς να στραφεί για υιοθεσία. Το δεύτερο μεγάλο πρότζεκτ μας, το οποίο έχουμε ξεκινήσει να το σχεδιάζουμε, και το οποίο ευελπιστώ ότι θα είναι έτοιμο σε κάποιους μήνες, είναι να έχουμε το δικό μας δημοτικό ιατρείο, γιατί τώρα είμαστε στο ΔΙΚΕΠΑΖ, το διαδημοτικό κέντρο περίθαλψης αδέσποτων ζώων. Δεν είμαι κατά των διαδημοτικών κέντρων, και θεωρώ ότι στους μικρότερους δήμους αυτό είναι κάτι το οποίο θα τους βοηθήσει πάρα πολύ, αλλά ο δήμος Αθηναίων είναι πολύ μεγάλος… Αυτό που εμείς θα κάνουμε, με το που θα φτιαχτεί το ιατρείο, είναι να ξεκινήσουμε ένα οργανωμένο πρόγραμμα στειρώσεων και περίθαλψης. Επίσης, υπάρχουν και ποτίστρες, περισσότερες από ταΐστρες, σε σημεία όπου συχνάζουν αδέσποτα, ώστε να έχουν τα αδέσποτα πρόσβαση σε νερό, απαραίτητο ειδικά κατά την περίοδο των καυσώνων. Αυτό γίνεται σε συνεργασία με τους εθελοντές της κάθε γειτονιάς.»

Επίλογος

Συνεπώς, η Περιβαλλοντική Ενσυναίσθηση συνοδεύεται, ή πρέπει να συνοδεύεται, από τον ανάλογο βιώσιμο τρόπο ζωής. Με μία αρμονική συμβίωση με τα υπόλοιπα είδη του πλανήτη Γη, είτε πρόκειται για παραγωγικά είτε για ιπποειδή είτε για άγρια – ημιάγρια, με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση της φυσικής ισορροπίας, καθώς η ανθρωπότητα και το περιβάλλον έχουν μια διαλεκτική σχέση, κάτι που πάει να πει ότι οι πράξεις μας έχουν αντίκτυπο. Αλλάζουμε το Φυσικό Περιβάλλον και τα αποτελέσματα αυτής της αλλαγής επηρεάζουν, με τη σειρά τους τους ανθρώπους και τις κοινωνίες τους. Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως η διαλλακτική αυτή σχέση πρέπει να διεξάγεται με πιο καλούς, πιο φιλικούς όρους. Βασικό ρόλο στην σχέση αυτή έχει η αντιμετώπιση της πανίδας, των ζώων. Αποτελεί λοιπόν θετικό σημάδι ότι τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία έχει κάνει μεγάλα βήματα μπροστά στην προστασία των δικαιωμάτων των ζώων, τόσο στο νομικό κομμάτι, όσο και στο κοινωνικό. Στη τωρινή νομοθεσία οι δήμοι φροντίζουν -ή τουλάχιστον πρέπει να φροντίζουν- τα αδέσποτα ζώα, ενώ ταυτόχρονα γίνεται μεγάλη αναφορά σε τρόπους διασφάλισης των δικαιωμάτων των ζώων, όπως αυστηρές ποινές για την κακοποίηση, τον βασανισμό ή την θανάτωσή τους. Εντούτοις, οι γλωσσολογικοί όροι που χρησιμοποιούνται για τον ορισμό της σχέσης κατοικιδίου – ανθρώπου είναι αμφιλεγόμενοι, καθώς τα ζώα ορίζονται ως αντικείμενα με έναν “ιδιοκτήτη”. Αλλά πέρα από τη νομοθεσία, περιστατικά κακοποίησης ζώων συνεχίζουν, δυστυχώς, να συμβαίνουν, και απαιτείται η άγρυπνη συλλογική μας επαγρύπνηση για την διασφάλιση ότι τέτοια περιστατικά αντιμετωπίζονται αναλόγως και τα δικαιώματα των ζώων γίνονται σεβαστά.

Η Ομάδα Φοιτητών για την Κοινωνική Ευθύνη της ΕΡΤ:

Βαγενά Ειρήνη, Κοινωνιολογία/ Πάντειο Πανεπιστήμιο

Μποφίλιος Δημήτρης, Κοινωνική Πολιτική/ Πάντειο Πανεπιστήμιο

Μεθόδιος Παύλος, Επικοινωνίας & ΜΜΕ/ ΕΚΠΑ